خروس جنگیخروس جنگی، نام انجمنی از هنرمندان و شاعرانِ نوگرا و نیز نام مجله‌ای در اواخر دهه بیست و اوایل دهه سی شمسی در تهران می‌باشد. ۱ - شکل گیری انجمناین انجمن نخستین بار با گردهمایی گروهی از نقاشان و موسیقی‌دانان و شاعران و ادیبان در کارگاه نقاشی جلیل ضیاءپور، پس از بازگشت وی از نخستین سفرش به فرانسه، در ۱۳۲۷ش شکل گرفت. [۱]
صبا حقانی، «خروس غریب»، ج۱، ص۱۱۰، سالنامه شرق (۱۳۸۳ش).
[۲]
به نقل از جلیل ضیاءپور، پیشگامان نقاشی معاصر ایران: نسل اول، ج۱، ص۲۰، نویسنده: جواد مجابی، عکس و اسلاید: سعید بهروزی، به کوشش منیژه میرعمادی، تهران: نشر هنر ایران، ۱۳۷۶ش.
دگرگونی‌های سیاسی و فرهنگیِ ناشی از ورود نیروهای متفقین (۱۳۲۰ش) به ایران، که هنرمندان را به آزمودن شیوه‌های گوناگون مدرن سوق می‌داد، در این شکل‌گیری بی‌تأثیر نبود. [۳]
احسان یارشاطر، «نقاشی معاصر ایران»، ج۱، ص۳۷۳، در اوج‌های درخشان هنر ایران، چاپ ریچارد اتینگهاوزن و احسان یارشاطر، ترجمه هرمز عبداللهی و رویین پاکباز،) تهران (: آگه، ۱۳۷۹ش.
۲ - بنیان‌گذاران انجمن و علت نام گذاریافزون بر ضیاءپور، دیگر بنیان‌گذاران این انجمن عبارت بودند از: منوچهر شیبانی، [۴]
ج ۶، ستون ۳۱۴، خانبابا مشار، مؤلّفین کتب چاپی فارسی و عربی، تهران ۱۳۴۰ـ۱۳۴۴ش.
شاعر و نقاش؛ غلامحسین غریب، [۵]
صبا حقانی، «خروس غریب»، ج۱، ص۱۱۰، سالنامه شرق (۱۳۸۳ش).
داستان‌نویس و موسیقی‌دان؛ و حسن شیروانی، نمایشنامه‌نویس. [۶]
صبا حقانی، «خروس غریب»، ج۱، ص۱۱۰، سالنامه شرق (۱۳۸۳ش).
به‌تدریج این انجمن، با برگزاری جلسات بحث و گفتگو درباره هنر نو، مرکز تجمع هنرمندان نوگرا شد. [۷]
هوشنگ ایرانی، خروس جنگی بی‌مانند :زندگی و هنرهوشنگ ایرانی، ج۱، ص۵، به کوشش سیروس طاهباز، تهران ۱۳۸۰ش.
انجمن نمایشگاه‌هایی نیز از آثار اعضا یا هنرمندان جوان برپا می‌کرد [۸]
مجله خروس جنگی، ش ۲، ص ۱۹.
گزینش عنوان «خروس جنگی» از سوی اعضای انجمن نیز نشان‌دهنده تقابل این گروه با سبک و سیاق قدیم رایج در هنر و ادب بود.۳ - انتشار مجله خروس جنگیسرانجام انجمن مجله‌ای به نام خروس جنگی منتشر کرد که شماره نخست آن با شعر «از شهر صبح» نیما یوشیج آغاز می‌شد. از همان ابتدا در تهیه مطالب نوعی تقسیم کار، براساس ذوق و حوزه فعالیت، میان اعضای انجمن صورت گرفته بود که تا آخرین شماره کم و بیش ادامه یافت؛ بدین‌ترتیب که ضیاءپور مقالات درباره نقاشی [۹]
مجله خروس جنگی، ش ۱، ص ۱۰ـ۱۷.
، غریب مطالبِ راجع به ادبیات داستانی [۱۰]
مجله خروس جنگی، ش ۲، ص ۳ـ۱۰.
و شیروانی نمایشنامه و نقد تئاتر [۱۱]
مجله خروس جنگی، ش ۴، ص ۶ـ۱۷.
را تهیه می‌کردند. در هر شماره نیز اشعاری از نیما [۱۲]
مجله خروس جنگی، ش ۳، ص ۱ـ۲.
و شیبانی [۱۳]
مجله خروس جنگی، ش ۴، ص ۱ـ۵.
به چاپ می‌رسید. چاپ مقاله‌ای از مرتضی حنانه در حوزه موسیقی [۱۴]
مجله خروس جنگی، ش ۱، ص ۳ـ۷.
، نیز گویای همکاری هنرمندانی جز اعضای انجمن با نشریه مذکور است.۴ - دوره اول مجلهدوره اول مجله خروس جنگی، به سردبیری جلیل ضیاءپور با همکاری منوچهر شیبانی، قرار بود دو هفته یک بار منتشر شود اما در مجموع، از ۱۳۲۸ تا ۱۳۴۳ش فقط پنج شماره از آن انتشار یافت. [۱۵]
محمد صدری طباطبائی نائینی، راهنمای مطبوعات ایران: ۱۳۵۷ـ ۱۳۰۴، ج۱، ص۲۸۶ـ۲۸۷، تهران ۱۳۷۸ش.
[۱۶]
مسعود برزین، شناسنامه مطبوعات ایران از ۱۲۱۵ تا ۱۳۵۷ شمسی، ج۱، ص۱۷۲، تهران ۱۳۷۱ش.
روی جلد همه شماره‌ها، تصویر خروسی در حال خواندن بود که ضیاءپور آن را کشیده بود. [۱۷]
پیشگامان نقاشی معاصر ایران: نسل اول، نویسنده: جواد مجابی، ج۱، ص۲۹، عکس و اسلاید: سعید بهروزی، به کوشش منیژه میرعمادی، تهران: نشر هنر ایران، ۱۳۷۶ش.
مجله در این دوره، با وجود نوآوری، لحنی نسبتآ محافظه‌کارانه داشت و هدف آن «بالابردن سطح معرفت عمومی» بود. [۱۸]
هوشنگ ایرانی، خروس جنگی بی‌مانند :زندگی و هنرهوشنگ ایرانی، ج۱، ص۴ـ۵، به کوشش سیروس طاهباز، تهران ۱۳۸۰ش.
آیدین آغداشلو [۱۹]
آیدین آغداشلو، گفتارها و گفت‌وگوهای دیگر: برگزیده گفتارهاوگفت‌وگوها، ج۱، ص۴۰۴، ۱۳۸۱ـ ۱۳۷۸، کرمان ۱۳۸۲ش.
ضمن برشمردن هنرمندانی همچون حسین کاظمی، جواد حمیدی، محمود جوادی‌پور و احمد اسفندیاری، در کنار اعضای دیگر، این انجمن را نه تنها اشاعه‌دهنده نقاشی نو بلکه رواج‌دهندگان مفهوم جدید نقاشی دانسته است که با تلاش و مبارزه و رنج بسیار، دست‌کم اصطلاح «مدرنیسم» را جا انداختند. در این سال‌ها نوگرایان تندروتری به انجمن پیوستند که شاخص‌ترین آنان نیما یوشیج، سهراب سپهری ، بهمن محصص [۲۰]
صبا حقانی، «خروس غریب»، ج۱، ص۱۱۰، سالنامه شرق (۱۳۸۳ش).
و هوشنگ ایرانی (۱۳۰۴ـ۱۳۵۲ش)، موجد اصطلاح «جیغ بنفش»، [۲۱]
هوشنگ ایرانی، خروس جنگی بی‌مانند :زندگی و هنرهوشنگ ایرانی، ج۱، ص۵۹، به کوشش سیروس طاهباز، تهران ۱۳۸۰ش.
بودند.۵ - دوره دوم مجلهدوره دوم مجله خروس جنگی، با بیانیه هنری و ادبی «سلاخ بلبل» در سیزده بند، که عمدتآ نوشته هوشنگ ایرانی و بیان‌کننده آرای او بود، آغاز شد. در این بیانیه آمده است: «هنر خروس جنگی، هنر زنده‌هاست. این خروس تمام صداهایی را که بر مزار هنر قدیم نوحه‌سرایی می‌کنند خاموش خواهد کرد» و در آن تأکید شده است که هنر نو «صمیمیت با درون» و «از هم گسیختن قراردادهای گذشته» و «تکیه تفکر هنرمند بر دانش نوین»، و «نابودی کلیه مجامع طرفدار هنر قدیم» را شعار خود می‌داند. [۲۲]
۱۰، هوشنگ ایرانی، ج۱، ص۸، خروس جنگی بی‌مانند :زندگی و هنرهوشنگ ایرانی، به کوشش سیروس طاهباز، تهران ۱۳۸۰ش.
در این دوره، جلیل ضیاءپور و منوچهر شیبانی کناره گرفتند. [۲۳]
هوشنگ ایرانی، خروس جنگی بی‌مانند :زندگی و هنرهوشنگ ایرانی، ج۱، ص۷، به کوشش سیروس طاهباز، تهران ۱۳۸۰ش.
دوره دوم در چهار شماره، از اول اردیبهشت تا ۱۵ خرداد ۱۳۳۰، منتشر شد و با توقف انتشار آن، اخلاف انجمن در ۱۳۳۲ش، نشریه پنجه خروس را، به سردبیری بهمن محصص، بنیان نهادند که آن نیز عمر کمی داشت. [۲۴]
محمد صدری طباطبائی نائینی، راهنمای مطبوعات ایران: ۱۳۵۷ـ ۱۳۰۴، ج۱، ص۱۸۲، تهران ۱۳۷۸ش.
۶ - تاثیر در تحول هنر در ایرانانتشار این مجله و برگزاری نمایشگاه‌های مرتبط با آن را می‌توان از رویدادهای با اهمیت در تحول هنر نو در ایران به شمار آورد. [۲۵]
روئین پاکباز، دایرة‌المعارف هنر: نقاشی، ذیل مادّه، پیکره‌سازی، گرافیک، تهران ۱۳۷۸ش.
نحوه نگرش بانیان انجمن خروس جنگی تأثیری بسزا در فضای هنری آن روزگار گذاشت [۲۶]
روئین پاکباز، دایرة‌المعارف هنر: نقاشی، ذیل مادّه، پیکره‌سازی، گرافیک، تهران ۱۳۷۸ش.
و در هنرهای تجسمی از برخی جنبه‌ها راه را برای هنرمندان ایران گشود.۷ - فهرست منابع(۱) آیدین آغداشلو، گفتارها و گفت‌وگوهای دیگر: برگزیده گفتارهاوگفت‌وگوها، ۱۳۸۱ـ ۱۳۷۸، کرمان ۱۳۸۲ش. (۲) هوشنگ ایرانی، خروس جنگی بی‌مانند :زندگی و هنرهوشنگ ایرانی، به کوشش سیروس طاهباز، تهران ۱۳۸۰ش. (۳) مسعود برزین، شناسنامه مطبوعات ایران از ۱۲۱۵ تا ۱۳۵۷ شمسی، تهران ۱۳۷۱ش. (۴) روئین پاکباز، دایرة‌المعارف هنر: نقاشی، پیکره‌سازی، گرافیک، تهران ۱۳۷۸ش. (۵) پیشگامان نقاشی معاصر ایران: نسل اول، نویسنده: جواد مجابی، عکس و اسلاید: سعید بهروزی، به کوشش منیژه میرعمادی، تهران: نشر هنر ایران، ۱۳۷۶ش. (۶) صبا حقانی، «خروس غریب»، سالنامه شرق (۱۳۸۳ش). (۷) محمد صدری طباطبائی نائینی، راهنمای مطبوعات ایران: ۱۳۵۷ـ ۱۳۰۴، تهران ۱۳۷۸ش. (۸) خانبابا مشار، مؤلّفین کتب چاپی فارسی و عربی، تهران ۱۳۴۰ـ۱۳۴۴ش. (۹) احسان یارشاطر، «نقاشی معاصر ایران»، در اوج‌های درخشان هنر ایران، چاپ ریچارد اتینگهاوزن و احسان یارشاطر، ترجمه هرمز عبداللهی و رویین پاکباز،) تهران (: آگه، ۱۳۷۹ش؛ ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خروس جنگی»، شماره۷۰۱۷. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|